انجمن مدیران صنایع

بودجه خراسان رضوی؛ پنجم در درآمدزایی، ششم در اعتبارات استانی

بررسی وضعیت منابع درآمدی استان‌ها، در لایحه بودجه 1400 بیانگر آن است که استان خراسان رضوی 3 برابر منابع درآمدی خود مصارف (هزینه‌های جاری) دارد اما سهم بودجه عمرانی استان از این منابع درآمدی کمتر از 40 درصد است، استان تهران به‌تنهایی 22 درصد منابع کشور را در اختیار دارد و مصارف این استان معادل هشت استان کشور است. هرچند گرایش اعتبارات عمرانی حداقل روی کاغذ بیشتر به سمت استان‌های کمتر برخوردار است. بودجه عمومی کشور یکی از ابزارهای اصلی یا مهم‌ترین ابزار دولت برای برقراری عدالت در پهنه جغرافیایی کشورهاست. فضای جغرافیایی ایران به لحاظ منابع طبیعی، مانند نوع آب‌های سطحی و زیرزمینی، اقلیم، منابع زیرزمینی و خاک بسیار متنوع است و این تنوع در جغرافیای انسانی این مرزوبوم کاملاً منعکس‌شده است. این ظرفیت ها و توانایی‌ها خود به‌نوعی آمایش سرزمینی را بر پهنه جغرافیایی کشور تحمیل کرده است و نتیجه این آمایش طبیعی توسعه‌یافتگی برخی مناطق کشور و در مقابل عقب‌ماندگی برخی مناطق دیگر است. وجود زمینه‌های سرمایه‌گذاری بیشتر، وجود زیربناها، توجه مقامات تصمیم گیر و چندین عامل طبیعی و انسانی دیگر باعث شده است که در طول یک قرن اخیر اعتبارات دولتی بیشتر به مناطق توسعه‌یافته کشور گسیل پیدا کند و نتیجه آن به حاشیه رانده شدن بیشتر استان‌ها و مناطق حاشیه‌ای بوده است.چندین سال است که دولت‌ها در ایران بحث عدالت بودجه‌ای را سرلوحه برنامه‌های اعلامی خود قرار داده‌اند اما به عقیده کارشناسان بودجه‌بندی کشور برای دستیابی به هدف غایی خود یعنی برقراری عدالت در پهنه جغرافیایی کشور راه بسیاری دارد. در ادامه این گزارش به بررسی سهم استان خراسان رضوی در مقایسه با دیگر استان‌ها در میزان درآمدزایی‌های پیش‌بینی‌شده، سهم از اعتبارات هزینه‌ای(جاری) و اعتبارات عمرانی در لایحه بودجه 1400 خواهیم پرداخت.

سهم درآمدزایی استان در لایحه بودجه

همان‌طور که در نمودار شماره (1) ملاحظه می کنید، بر اساس تحلیل اعداد و ارقام لایحه بودجه 1400، استان خراسان رضوی باید سال آینده 4/3درصد درآمدهای پیش‌بینی‌شده دولت را به‌حساب خزانه واریز کند که البته این سهم «کمتر» از استان‌های تهران، اصفهان، خوزستان و کرمان است اما باید توجه داشت که این استان‌ها به‌جز تهران پایتخت دارای منابع سرشار درآمدی مانند معادن و نفت و گاز هستند.

علاوه بر این همان‌طور که در نمودار شماره(2) ملاحظه می کنید، بر اساس گزارش مرکز ملی آمار درباره« تولید منطقه‌ای کل کشور در سال 98» که در بهار امسال منتشر شد، استان خراسان رضوی 9/4درصد درآمدهای ناخالص کشور را در سال 98 بر عهده داشت و استان‌ تهران به‌تنهایی 22 درصد، استان خوزستان 8/14 درصد، استان بوشهر6 درصد و استان اصفهان با 8/5درصد سهم بالاتری نسبت به استان خراسان رضوی در تولید ناخالص ملی در سال 98 داشته‌اند.

همچنین استان‌های ایلام، خراسان جنوبی و کهگیلویه و بویراحمد نیز کمترین سهم را در تأمین درآمدهای دولت در لایحه بودجه 1400 دارند که این استان‌ها سهم ناچیزی در درآمدهای ناخالص داخلی در سال 98 داشته‌اند.

دومین استان ازنظر حقوق‌بگیران دولت

بر اساس لایحه بودجه 1400 استان خراسان رضوی بعد از استان تهران بالاترین اعتبارات هزینه‌ای( جاری) را به خود اختصاص داده است و 4/7درصد اعتبارات هزینه‌ای را که بیشتر مربوط به حقوق‌ و هزینه‌های جاری دولت در استان است ، لایحه بودجه 1400 به خود اختصاص داده است و بعد از استان تهران بزرگ‌ترین جامعه حقوق‌بگیر دولت در خراسان رضوی هستند. کمترین حقوق‌بگیران دولت و هزینه‌های مترتب دولت مربوط به استان‌های خراسان شمالی، ایلام و سمنان است.

استان پنجم ازنظر اعتبارات عمرانی

سهم استان خراسان رضوی از اعتبارات عمرانی کشور در لایحه بودجه 1400 معادل 2/4درصد است که نسبت به سال گذشته کاهش یافته است. این عدد با در نظر گرفتن سهم 9/4 درصدی استان از درآمدهای ناخالص کشور در سال 98 ناعادلانه است، استان‌های خوزستان، سیستان و بلوچستان، فارس، کرمان و تهران به ترتیب پنج استانی هستند که بالاترین میزان اعتبارات عمرانی را در لایحه بودجه 1400 به خود اختصاص داده‌اند و استان خراسان رضوی بعد از تهران در رتبه ششم قرارگرفته است.

 اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای استانی، بخش استانی اعتبارات عمرانی استان‌ها هستند که اختیار نوع توزیع و تخصیص آن‌ها بر عهده شورای برنامه‌ریزی استان‌هاست و به‌نوعی بیانگر تمرکززدایی دولت از بودجه است، تخصیص این اعتبارات از حوزه قدرت دستگاه‌های ملی خارج است و تنها به پروژه‌های عمرانی درون استانی تخصیص می یابند. سهم این اعتبارات از کل اعتبارات عمرانی در لایحه بودجه 1400 کمتر از 30 درصد است و سهم

استان خراسان رضوی از کل این ردیف اعتبارات تنها 93/4درصد است. استان‌های خوزستان، بوشهر، سیستان و بلوچستان، فارس و کرمان به ترتیب بالاترین سهم را از این اعتبارات در لایحه بودجه 1400 به خود اختصاص داده‌اند و استان خراسان رضوی در رتبه ششم سهم بری از این اعتبارات قرارگرفته است، استان‌های سمنان، قم و البرز کمترین سهم از اعتبارات تملک استانی را در لایحه بودجه 1400 به خود اختصاص داده‌اند.

دومین استان مصرف‌کننده بودجه کشور

علاوه بر این میزان مصارف استان‌ها از بودجه نیز مولفه قابل‌توجهی است، میزان مصارف استان‌ها از لوایح بودجه شامل اعتبارات عمرانی و هزینه‌ای(جاری) است. استان خراسان رضوی با 24 هزار و 241 میلیارد تومان بعد از استان تهران در رده دوم بیشترین مصارف بودجه‌ای بین استان‌های کشور در لایحه بودجه کشور قرار گرفته که 85/6درصد مصارف را شامل می‌شود و این رتبه بیشتر به این دلیل است که استان خراسان رضوی بعد از استان تهران بالاترین جمعیت حقوق‌بگیر دولتی را به خود اختصاص داده است.

3 برابر؛ نسبت مصارف به منابع

اگر بخواهیم به تحلیل جایگاه و سهم بری استان‌ها از لایحه بودجه بپردازیم باید نسبت هزینه کرد به منابع استان را مدنظر داشته باشیم. مهم‌ترین شاخص دراین‌باره «نسبت منابع به مصارف بودجه» است که به‌نوعی تراز اقتصادی یک استان را نشان می‌دهد. بر اساس اعتبارات و درآمدهای پیش‌بینی‌شده استان‌ها در لایحه بودجه 1400 نسبت منابع به مصارف استان خراسان رضوی معادل 4/3 است یعنی مصارف استان در سال 1400 بیش از 3 برابر منابع استان است این در حالی است که در لایحه بودجه 99 این نسبت 7/2بوده است و بیشتر بیانگر افزایش هزینه‌های دولتی در استان نسبت به سال گذشته است این یعنی نسبت مصارف به منابع استانی نسبت به سال گذشته ۷۰ درصد افزایش پیدا کرده است. درحالی‌که میزان درآمدهای استان در سال 1400 نسبت به سال 99 رشد 1200میلیارد تومانی داشته است.

استانی که 13 برابر منابع ،مصارف دارد

این نسبت برای کل کشور معادل 6/1 است و استان خراسان رضوی در نسبت منابع به مصارف در جایگاه نوزدهم بین استان‌های کشور قرار دارد. استان ایلام که جزو استان‌های کم درآمد کشور است، 13 برابر درآمدهای پیش‌بینی‌شده برای سال 1400 مصارف دارد و استان‌های سیستان و بلوچستان با 12 برابر و لرستان با 11 برابر در رده‌های بعدی قرارگرفته‌اند. این در حالی است که استان تهران به رغم این که بالاترین مصارف بودجه کشور را در سال 1400 به خود اختصاص داده است ، با توجه به115 هزار میلیارد تومان درآمد پیش‌بینی‌شده برای این استان در لایحه بودجه 1400 با 36درصد پایین‌ترین نسبت منابع به مصارف را بین استان‌های کشور دارد و استان‌های بوشهر ، هرمزگان و مرکزی در رده‌های بعدی، کمترین نسبت منابع به مصارف را بین استان‌های کشور دارند.

39درصد درآمدها صرف عمران استان می‌شود

نسبت اعتبارات عمرانی به‌کل منابع یکی دیگر از شاخص‌های مهم بودجه‌ای استان‌هاست. این نسبت درواقع بیانگر آن است که چه میزان از درآمدهایی که استان‌ها هرسال به خزانه دولت واریز می‌کنند در قالب اعتبارات عمرانی برای توسعه زیرساخت‌های استان‌ها هزینه می‌شود. نسبت اعتبارات عمرانی به درآمدهای استان در لایحه بودجه 1400 معادل 39 درصد است. یعنی تنها 39 درصد درآمدهای پیش‌بینی‌شده استان در قالب اعتبارات عمرانی به استان اختصاص می یابد. این سهم در لایحه بودجه 99 معادل 33 درصد بوده است.

نشانه‌هایی از عدالت بودجه‌ای در لایحه

استان خراسان رضوی در این نسبت در رده 23 بین استان‌های کشور قرارگرفته است و استان‌های سیستان و بلوچستان با 9/3برابر، ایلام با 4/3برابر و کهگیلویه و بویر احمد با 9/2برابر در رده‌های اول تا سوم بالاترین نسبت اعتبارات عمرانی به‌کل درآمدهای پیش‌بینی استانی خود در لایحه بودجه خود قرارگرفته‌اند. یعنی این استان‌ها بیش از 3 برابر درآمدهای پیش‌بینی‌شده‌شان اعتبارات عمرانی خواهند گرفت که این شاخص با توجه به این که این استان‌ها جزو استان‌های محروم کشور هستند، گرایش بیشتری به عدالت بودجه‌ای دارد. همچنین استان تهران اگرچه در سهم اعتبارات عمرانی بالاتر از استان خراسان رضوی قرار می‌گیرد اما به لحاظ شاخص نسبت اعتبارات عمرانی به‌کل درآمدهای این استان تنها 5/2 درصد منابع درآمدی تهران به‌عنوان اعتبارات عمرانی به این استان اختصاص می‌یابد. استان‌های اصفهان، البرز و مرکزی در رده‌های بعدی پایین بودن نسبت اعتبارات عمرانی به‌کل درآمدهای پیش‌بینی‌شده در لایحه بودجه 1400 در بین استان‌های کشور قرار می‌گیرند که این استان‌ها به‌نوعی از استان‌های برخوردار کشور به شمار می‌روند.

هزینه کرد 3 برابری نسبت به درآمدها

اما وقتی به نسبت اعتبارات هزینه‌ای استان در لایحه بودجه 1400 توجه کنیم ، خواهیم دید که استان خراسان رضوی 3 برابر میزان درآمدهای پیش‌بینی‌شده در لایحه بودجه 1400 اعتبارات

هزینه‌ای را به خود اختصاص داده است و از این لحاظ در رده 18 کشور قرار می‌گیرد. استان‌های لرستان و سیستان و بلوچستان بیش از 8برابر منابع درآمدی پیش‌بینی‌شده‌شان در لایحه بودجه 1400 اعتبارات هزینه‌ای به خود اختصاص داده‌اند و استان‌های تهران با 36 درصد و بوشهر با 75 درصد کمتر از میزان درآمدهای خود اعتبارات هزینه‌ای دریافت می‌کنند. بااین‌حال تهران بالاترین میزان مصارف و اعتبارات هزینه‌ای کشور را به خود اختصاص داده است. 

در پایان باید اذعان کرد که اگرچه در تحلیل اعداد و ارقام بودجه و آوردن وضعیت استان‌ها روی نمودارها شاهد گرایش اعتبارات به سمت عدالت بودجه‌ای و استان‌های کمتر برخوردار هستیم اما در واقعیت اگر میزان تخصیص اعتبارات عمرانی استان‌ها به خصوص خراسان رضوی را حداقل در 10 سال گذشته بررسی کنیم خواهیم دید میزان تخصیص‌ها در نهایت به 60 درصد می‌رسد و 40 درصد سهم استان از اعتبارات عمرانی محقق نمی‌شود. این که سهم استان های خوزستان و بوشهر از اعتبارات عمرانی کمی بالاتر است، ناشی از تمرکز بالای نواحی صنعتی و پتروشیمی بزرگ به دلیل وجود منابع غنی زیرزمینی در این استان‌هاست. علاوه بر این وقتی به میزان درآمدزایی استان‌هایی مانند سیستان و بلوچستان، کهگیلویه و بویر احمد، خراسان جنوبی، ایلام و لرستان توجه کنیم خواهیم دید اگر سهم اعتبارات عمرانی این استان‌ها بیش از درآمدهای آن‌هاست بیشتر به این دلیل است که سرمایه‌گذاری کلان و زیرساختی در این استان‌ها انجام‌نشده است. همچنین این که استانی مانند تهران بیش از 22 درصد درآمدهای بودجه را تأمین می‌کند بیشتر به دلیل تمرکز دفاتر مالیاتی شرکت‌های بزرگ و مادر مانند پتروشیمی‌ها و نواحی صنعتی در این استان است که به رغم این که شرکت‌ها و کارخانه‌ها و پتروشیمی‌ها در جغرافیای استان‌هایی مانند خراسان رضوی و امثال آن مستقر هستند ولی درآمدهای مالیاتی آن‌ها به اسم تهران ثبت می‌شود و نتیجه این موضوع سهم بری بیشتر تهران از بودجه است زیرا به‌تناسب میزان درآمدزایی استان‌ها معمولاً مصارف استان‌ها هم بالاتر می‌رود.